Het gevangeniswezen staat in België voor grote uitdagingen. Overbevolking, personeelstekort, hoge recidive en gebrek aan investeringen. Tijd dus om na te denken over hoe de gevangenis van de 21e eeuw er zou moeten uitzien. Detentiehuizen zijn alvast een veelbelovend alternatief. We gingen in gesprek met Marlies Gailliaert, coördinator van VZW De Huizen. VZW De Huizen pleit al sinds 2012 voor de invoering van de huizen. Is dit de toekomst voor België?
Het detentiehuis is een kleinschalige voorziening met een gedifferentieerde aanpak en gericht op de gemeenschap. Daarmee staat het in sterk contrast met de grote statische gevangeniscomplexen die we vandaag allemaal kennen. In 2022 is het eerste huis geopend in Kortrijk, specifiek gericht op kortgestraften.
Het idee is dat gedetineerden verdeeld worden op basis van hun specifieke noden. Zo heeft een 21-jarige jongere andere noden dan een gedetineerde moeder van 42 jaar. De kleinschaligheid zorgt ervoor dat er zo veel meer op maat kan gewerkt worden.
Bovendien wordt er gemeenschapsgericht gewerkt. Zo wordt er telkens nagedacht over wat de bewoners voor de buurt kunnen betekenen. En ook intern nemen de bewoners deel aan een gemeenschapsregime. Op die manier nemen ze hun verantwoordelijkheid op en worden ze geactiveerd om ook na de periode van detentie hun leven in handen te nemen.
Detentiehuizen klinken veelbelovend, maar tot op vandaag verblijft het overgrote deel van gedetineerden in de grote gevangeniscomplexen. En hier is er niet genoeg ruimte voor deze persoonlijke begeleiding. “Zeker door de overbevolking en het personeelstekort is er van differentiatie weinig sprake”, stelt Marlies. “Het is tekenend dat gedetineerden 23 uur per dag in hun cel zitten”.
Het gevolg is een zwakke re-integratie. 70% van de gedetineerden hervallen in slechte gewoonten na hun vrijlating. Met deze slechte recidivecijfers doen we het een pak minder goed dan onze buurlanden. “Door te focussen op re-integratie pakken we de echte oorzaak van het probleem aan.” “Dit is een beter antwoord op de overbevolking dan het bouwen van nieuwe gevangenissen”, voegt Marlies toe.
Maar omdat er vandaag nog maar een beperkte groep in detentiehuizen terechtkomen, zitten we met de huidige problemen in de traditionele gevangenis. “Het aanleveren van werk aan gedetineerden is daarom vandaag zeer positief om bij te dragen aan hun re-integratie in deze grote gevangeniscomplexen”, duidt Marlies.
De komende jaren gaan we van 2 naar 10 detentiehuizen. “Het is heel fijn om te zien dat de overheid beslist om de weg van meer detentiehuizen te bewandelen”, stelt Marlies. Maar om dit te realiseren heb je ook de steun nodig van de lokale besturen. Net zoals bij de bouw van een gevangenis is er bij de komst van een detentiehuis weerstand. Wel merkt Marlies op dat deze initiële lokale weerstand meestal evolueert naar een positieve houding ten aanzien van het huis en de bewoners. Dit komt onder andere omdat de gedetineerden samen met het personeel van het huis inspanningen leveren om iets terug te doen voor de gemeenschap. Zo werden al schoonmaakacties georganiseerd of zijn er mogelijke samenwerkingen met organisaties uit de buurt. Dat kan gaan over kleine initiatieven tot duurzame samenwerkingen.